Afbeelding: © STUDIO 1:1
De druk op de openbare ruimte neemt toe – onder, op en boven het maaiveld. Grote opgaven als de energietransitie en klimaatadaptatie zorgen voor extra ruimteclaims terwijl we op sommige plekken de ruimte willen verdichten en het gebruik willen intensiveren. De anderhalvemetersamenleving doet daar nog een schepje bovenop: een groter ruimtebeslag per persoon. Gaandeweg groeit het besef: als we dat aanpakken op de manier zoals we gewend waren, dan lopen we vast. Dan komen we er op een ongecontroleerde manier achter dat er simpelweg te weinig ruimte is om al onze ambities met groen en ondergrondse infra zonder meer een plek te geven om te zorgen voor een klimaat bestendige inrichting van onze straten. In drukke stedelijke gebieden met een grote transformatieopgave komt dit het sterkst naar voren. Niet alleen de bouwlocaties zelf, maar ook extra kabels en leidingen voor bijvoorbeeld warmte,- en koudenetten, voldoende ruimte voor florerende bomen, voldoende groen voor biodiversiteit en klimaatbestendigheid en bijvoorbeeld: ondergronds afvaltransport.
Casus AmstelStad Amsterdam
De gemeente Amsterdam heeft werkenderwijs aan AmstelStad een methode ontwikkeld om al die ruimteclaims verstandig te accommoderen: de Integrale Ontwerpmethode Openbare Ruimte. Met de methode worden allerlei ruimteclaims systematisch beschreven en van ruimtebesparende oplossingen voorzien. Het gaat door alle schaalniveaus heen, van netwerken tot maatregelen op gebouwniveau. Oplossingen worden aangedragen onder de grond, op het maaiveld en rond de gebouwen en gevels daarboven – denk bij dat laatste bijvoorbeeld aan groene gevels en daken. Dat wordt weergegeven met zogeheten orthogonale projecties, zodat de samenhang tussen de verschillende lagen goed zichtbaar is. Ook het denkniveau varieert, van abstract-visionair naar heel concreet. En de factor tijd speelt een rol: keuzes komen helder in beeld op het moment dat partijen zoals netbeheerders en drinkwaterbedrijven hun investeringsbeslissingen maken. Dat is vaak een stuk eerder dan voorheen gebruikelijk was. Door een slim bedacht systeem kunnen distributieleidingen voor warmte, elektra en drinkwater op een slim gebundelde manier in de grond worden gelegd, in plaats van naast elkaar met veel tussenruimte. Iets vergelijkbaars geldt voor 150 kV-hoogspanningsleidingen in de grond. Die kunnen in driekhoeksverband worden gelegd, zodat ze horizontaal veel minder ruimte vragen. Door de putten van riolering verspringend aan te leggen, kunnen ook rioolleidingen dichter op elkaar worden gelegd. Daarmee ontstaat ruimte voor bijvoorbeeld bomen en waterberging. Hiervoor is een nieuwe ordening bedacht voor alle kabels,- en leidingen.
Ambitieweb Duurzaam GWW
De ontwerpmethode is daarmee een soort onderlegger die alle actieve partijen in de openbare ruimte in staat stelt om de plannen en ambities te spiegelen aan de ruimtedruk, de oplossingen die voorhanden zijn en de gevolgen van de keuzes die daarbij gemaakt kunnen worden. Voor de gemeente speelt het zogeheten Ambitieweb, dat voortkomt uit de Green Deal GWW, een centrale rol. Daarbij worden twaalf aspecten van duurzaamheid in brede zin in een diagram gezet en als het ware uitgerold over een plangebied. Er kan aan allerlei knoppen gedraaid worden op verschillende schaalniveaus om de ambities te realiseren. Heel belangrijk daarbij: de ambities worden vroegtijdig en uitgebreid gedeeld met andere partijen, zodat die daarop in kunnen spelen.
Hondsrugpark
Dat heeft al enkele klinkende resultaten opgeleverd. Zo is er Hondsrugpark, een gevarieerd woon- en werkgebied in ontwikkeling op de plek van het verouderde bedrijven- en kantorengebied Amstel III. Het park waar het gebied zijn naam aan ontleent, ligt centraal in het gebied en is op initiatief van een aantal ontwikkelaars in de plannen opgenomen. De Ontwerpmethode is daarbij van doorslaggevend belang geweest, want de gemeente kon daardoor in een vroegtijdig stadium laten zien wat de groene ambities in het gebied zijn en welke mogelijkheden er zijn om van grijs naar groen te gaan.
Restwarmte van datacenters
Een ander voorbeeld is het gebruik van restwarmte van datacenters. Deze is gratis beschikbaar in het datacenter en Amsterdam is er rijkelijk mee bedeeld. Benutting levert een substantiële bijdrage aan de CO2-doelstellingen van de gemeente (55 procent besparing in 2030 t.o.v. 1990). Maar de aanleg van een warmtenet moet hier wel op zijn afgestemd, en ook hier weer: er moet wel ruimte voor zijn. Dat heeft ertoe geleid dat nu de aanleg van een zogeheten vijfdegeneratiewarmtenet wordt voorbereid.
Dit zorgt ervoor dat een grote diversiteit aan bronnen met diverse temperaturen aan dit net kan leveren en op de plek van bestemming tot de gewenste temperatuur kan worden verhoogd. De integrale opzet scheelt enorm veel ruimtebeslag in de ondergrond.
Meerwaarde uit onverwachte hoek
De meerwaarde van de Ontwerpmethode kan ook uit hele andere, onverwachte hoeken komen. Zo heeft de ‘Storymap’ van AmstelStad de eerste prijs gewonnen bij de internationale Esri 3D-prijs. Voor de rijksoverheid is dit een zeer bruikbare verkenning om in de toekomst tekeningen en projecties in de openbare ruimte te uniformeren, zoals bij het Programma Basisregistratie Ondergrond (BRO). Deze BRO-lagenopbouw in het GIS-systeem is volledig geïntegreerd vertaald van de 3D ontwerpmethode van de buitenruimte, gevel en dak. Daarmee worden problemen in de ondergrond voorkomen.
De methode krijgt vleugels
De Ontwerpmethode wordt als open source aangeboden en dat vindt gretig aftrek. Het is inmiddels in het Engels en Indonesisch vertaald. Culver City, een deelgemeente van Los Angeles, is van plan om met de methode te gaan werken. En ook vanuit Brazilië is serieuze belangstelling vanuit overheid en universiteiten om op diverse plekken met de methode aan de slag te gaan, onder meer in São Paulo. Bij Nederlandse kennisinstellingen is het evenmin onopgemerkt gebleven. Onder meer Wageningen University en Naturalis richten onderzoek naar stedelijke biodiversiteit in op de methode. En via de City Deal Openbare Ruimte komt de methode ook in Nederland in beeld bij andere gemeenten en professionals met duurzame ambities in de steeds drukker wordende openbare ruimte. Met dit soort samenwerkingen wordt de methode verder verrijkt en kunnen steeds meer aspecten een plek krijgen die belangrijk zijn voor het maken van slim ingerichte, toekomstbestendige en duurzame ruimte.
Meer info:
City Deal Openbare Ruimte
De toekenning van de internationale Esri 3D-prijs